Enüresis Nokturna’lı (Gece Yatağını Islatan) Hastalarda
Enürezis nokturna (gece yatak ıslatma) 5 yaşından sonra çocuğun uykuda yatağını ıslatmasıdır. Oldukça sık görülen gece ıslatmaları normal gelişim sürecinin bir parçası olarak kabul edilse de 5 yaşından sonra devam etmesi halinde çocuklarda psikolojik ve sosyolojik bozukluklara yol açtığı için klinik bir sorun olarak tanımlanabilir. Yaş ilerledikçe görülme sıklığı azalsa da (geçen her yılda %15 oranında azalma) 18 yaşındaki bireylerde %1 oranında sebat edebilir. Erkek çocuklarında daha sık izlenir. Anne- babada benzer hikayesi olan çocuklarda daha sık izlenmesi genetik bir yatkınlığının da söz konusu olduğunu göstermektedir.
Farklı çeşitlerde kliniğe yansıması olabilir. Çoğu (çocukların %90’ı) bebekliğinden beri 6 aylık kuru bir dönem yaşamamış hastalardır. Daha nadir olarak ise 6 aydan daha uzun süre gece alt ıslatması olmayıp sonradan dönem dönem kaçırmaları olan hastalardır. Ayrıca enürezis nokturna hastaları eşlik eden gündüz işeme problemlerinin varlığına göre de sınıflandırılabilir. Bu sınıflamanın net olarak yapılması hastaya yaklaşımı belirlemede oldukça önemlidir. Bekli de bu gece kaçırmaları daha önemli bir böbrek veya mesane sorununun dışa yansıması olabilir.
Tıbbı rahatsızlıklar sonucu gelişen gece ıslatmalarını bir tarafa koyarsak, gece alt ıslatmanın hangi mekanizmalar ile geliştiğine dair farklı görüşler vardır. Çocuklarda gece idrar üretiminin yetişkinlere göre daha fazla olduğunu ve mesane (idrar torbası) kapasitelerinin daha az ve boşaltma sıklıklarının da daha fazla olduğunu biliyoruz. Bu duruma derin uyku dönemlerinin uzun ve daha derin olması eklendiğinde gece alt kaçırmaları için uygun ortan hazırlanmış olmaktadır. Bu doğal gelişim dezavantajları haricinde çocukluk çağı şeker hastalığı, böbreğin idrar konsantre etme bozuklukları, idrar torbası çalışma bozuklukları gibi rahatsızlıkların dışa yansıması da olabilir.
Tanısı için çocuğun gece gündüz işeme alışkanlıkları, sıvı alım alışkanlıkları, uyku bozuklukları, sosyal ve psikolojik sorunların varlığı gibi geniş bir alanda sorgulama yapılmalıdır. Gerekirse aileden içilen sıvının çeşidi, miktarı, işemelerin saatlerini ve miktarını içeren toplam 3 günlük bir kayıt tutmaları (İşeme günlüğü) istenebilir. İdrar tahlili araştırmanın olmazsa olmazı olup çok nadir durumlarda, uzman tarafından gerekli görülürse kan tahlili, ultrasonografi, işeme film ve tetkikleri gibi ileri tetkikler de yapılabilir.
Tedavi yaklaşımları farklılık arz eder. Şayet var ise bozuk olan sıvı alımı, işeme alışkanlıkları, uyku düzensizlikleri hakkında doğru bilgilendirme yapılır. Önerilerin yetersiz kaldığı vakalarda ilaç tedavisi, alarm tedavisi veya kombinasyonu başlanabilir. İlaç tedavisinde gece idrar kaçırma azaltan desmopressin etken maddesinin ilaç formu kullanılır. Yatmadan 1 saat önce alınmalıdır. Tedavi süresi 3 ile 6 ay arasında değişir. Tedavinin süresi ve sonladırılması uzman kontrolünde olmalıdır. Tedavinin ağır bir yan etkisi, özelliklede kısırlık yönünde, yoktur. Alarm tedavisinde, gece iç çamaşırına takılan düzeneğin idrar ile ıslanmasıyla çocuğun uyanmasını sağlayacak bir alarm çalması ile tanımlanabilir. Belli bir süre sonra (en az 3 ay) çocuğun uykusu esnasında idrar torbası dolup gerildiğinde çişini yapmadan uyanması hedeflenmektedir. Bu tedavilerin beraber uygulanması da söz konusudur. Tedavi sürecine çocuğun yanı sıra aile de ortak edilmelidir.
Gece alt ıslatma süreci çocuğun yanı sıra pek çok aileyi sosyal ve psikolojik yönden olumsuz etkilemektedir. Bilinmesi gereken 5 yaşından sonra durumun ciddiye alınıp uzman yardımına başvurulması ve sorunun üstünün örtülmemesidir. Aileler çocuğun bunu kasıtlı yaptığı veya zihinsel bir sorundan kaynaklı ileri geldiğini düşünmemeli, çocuğa karşı anlayışlı ve sabırlı davranmalı, ceza yönetemlerinden kaçınmalılardır. Halk arasında asılsız olarak bahsi geçen bel açıklığı nedeni ile oluştuğu, sünnet olmakla geçeceği, tedavisinin kısırlık yaptığı ya da ceza yöntemlerinin fayda getirdiğine dair söylentilere itibar edilmemeli uzman yardımına başvurulmalıdır. Türk enuresis klavuzu aileler için hazırlanmış nitelikli bir yönlendirici kaynak konumundadır.
Hasta ve Ailelere Öneriler
- Gündüz boyunca istediği kadar su içebilir ve sulu gıdalar yiyebilir. Ancak akşam olduktan sonra su, süt gibi sıvı gıdalar ve sulu meyvalar tüketmemelidir.
- Gündüz çişi gelince hemen idrarını yapmamalı, mümkünse 15-30 dakika tutmaya çalışmalıdır. Gündüz idrar yaparken 2-3 porsiyon halinde yapmalıdır. Bir defada tüm idrarını boşaltmamalıdır.
- Yatmadan hemen önce mutlaka tuvalete gitmelidir.
- Yattıktan 2 saat sonra çocuğunuzu uyandırarak tuvalete götürünüz. Tuvalette en az 2 dakika oturmasını sağlayınız. Bu sırada çocuk tam uyanmış olmalı, yarı uyanık halde olmamalıdır.
- Çocuğunuzu yatağını ıslatmadan kalktığı sabahlarda ödüllendiriniz.
- Çocuğunuz eğer yatağı ıslatmışsa, yatağını ve pijamasını kendi yıkamalı veya yıkanmasına yardım etmelidir.
- Çocuğunuzu asla cezalandırmayın ve küçük düşürücü sözler söylemeyiniz.
- Çocuğunuz bir takvim tutmalı ve bu takvime kuru uyandığı sabahlar güneş resmi, yatağını ıslattığı sabahlar yağmur resmi yapmalı ve bu takvimi kontrole gelirken getirmelidir.
Prof Dr Erdal TÜRK
Etik Çocuk Cerrahisi ve Ürolojisi Kliniği
